Rozmowa z bratem Pawłem Szymalą – kapucynem przebywającym od 5 lat w Turcji. Obecnie proboszcz parafii Św. Antoniego w Mersin. (ekskluzywny wywiad dla Fundacji Anna Walczyk – 2012 listopad)

Rozmowę przeprowadziła Prezes Fundacji Anna Walczyk podczas pobytu w Mersin gdzie Fundacja wspiera pomocą materialną miejscowych chrześcijan oraz uchodźców z Syrii, Afganistanu i Iraku.

Więcej na stronie www.annmedia.eu zakładka FUNDACJA ANNY WALCZYK. I Ty możesz razem z nami wspierać chrześcijan na Bliskim Wschodzie.

Jestem pod ogromnym wrażeniem, że w Turcji w mieście Mersin na kościele katolickim jest ogromny krzyż i podobno nawet podświetlany. Przecież w Turcji to nie jest tak łatwo afiszować się z inną wiarą niż muzułmańska. Chociaż widzę, że Brat nie jest w habicie. Jak to jest dokładnie, co wolno a co nie?

Turcja jest krajem o bardzo bogatej historii, która sięga nawet parę tysięcy lat przed Chrystusem. W tak dużym przedziale czasowym w Azji Mniejszej budowała się przepiękna mozaika kulturowa, która po dziś dzień w ogromny sposób wpływa na bardzo zróżnicowane zachowania Turków. Sam fakt, że mieszkamy w demokratycznym państwie o nazwie Republika Turecka, która z konstytucyjnego założenia jest państwem laickim nie wystarczy, abyśmy już znali wzory zachowań naszych sąsiadów. Musimy pamiętać, że jest to państwo o bardzo młodej demokracji z 99 procentowym elektoratem odwołującym się do muzułmańskiej tradycji i z dynamicznie rozwijającą się gospodarką. Ponadto Turcja zaraz po Stanach Zjednoczonych jest najliczniejszym militarnie członkiem NATO. Te informacje nieco rozjaśniają kontekst w jakim żyjemy.

W traktatach pokojowych z Lozanny z 1923 roku Kościół Katolicki nie został uwzględniony jako mniejszość wyznaniowa choć jeszcze do lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku liczba chrześcijan przekraczała 20% populacji z czego około 8% stanowili katolicy wschodnich obrządków plus łacinnicy. Dziś w około 70 tysięcznej mniejszości nie muzułmańskiej jakieś 20 tysięcy stanowią katolicy. Ta liczba jest szacunkowa, a nasze rozmieszczenie zależy od regionu Turcji. Dlatego zasadniczo na wybrzeżach Turcji i w dużych miastach jak Ankara możemy jeszcze spotkać żywe wspólnoty katolickie i czynne kościoły z czasów osmańskich. “Status Quo”, jaki zastali katolicy po pokoju w Lozannie pozwala na utrzymaniu w posiadaniu kościoła i kapłana w tych miejscach, gdzie były w 1923 roku. W przypadku baku duchownego dana wspólnota traci kościół. Jest on przerabiany na meczet muzeum lub przerabiany według potrzeb lokalnych i nie ma już możliwości na jego zwrot. Taki rozwój wydarzeń przeżyli katoliccy maronici z Mersin, którzy z braku kapłana utracili w latach 70-tych również własny kościół, a dziś służy on jako meczet choć nie było na niego potrzeby w danym miejscu. To wydarzenie pokazuje nam chrześcijanom żyjącym w Turcji, że póki tu jesteśmy musimy dbać o utrzymanie naszych świątyń. Bywa i tak, że wspólnota kilkunastoosobowa chrześcijan wraz z ich duszpasterzem w miesiącu co niedzielę sprawują Eucharystie w innym kościele, tylko po to, aby ich nie stracić. Komuś w Europie może wydawać się to absurdalnym zachowaniem widząc kościoły zamieniane w puby, kawiarnie czy dyskoteki. My nie możemy wybudować sobie kościoła tam gdzie jesteśmy, a tracąc go już do niego nie możemy wrócić. Dlatego staramy się pokazać nawet przez podświetlanie krzyża, że tu jest kościół z żywą wspólnotą, która jest tu już od początków chrześcijaństwa już ponad 2 tysiące lat. Nie możemy zakładać szkół katolickich ani kształcić duchowieństwa tylko dlatego, że nie jesteśmy uznawani przez państwo jako wspólnota wyznaniowa. Czyli jesteśmy tu tak, jakby nas nie było – mamy bardzo dobre relacje przyjacielskie z muzułmanami i władzami lokalnymi, ale decyzje urzędowe nas nie zauważają. Jesteśmy tak małą i niegroźną wspólnotą, że dla niektórych mieszkańców podświetlony krzyż w nocy czy głos dzwonu z wieży kościelnej jest jedynym znakiem naszej obecności.

W habicie nie mogę pokazać się na ulicy, ponieważ jest on strojem duchownym, zastrzeżonym przez uchwałę konstytucyjną. Jest to prawo powszechne obejmujące wszystkich zarówno muzułmanów jak i chrześcijan i w przypadku jego nieprzestrzegania grożą konsekwencje karne. Dlatego na ulicy brat kapucyn jest mile widziany w brązowym “krawacie”. Jednak trudno jest do końca odpowiedzieć mi, co wolno a co nie katolikom, ponieważ tacy obywatele w Turcji rzekomo nie istnieją, a prawo nie można stosować do “niebytu”. Dlatego naszym fundamentalnym problemem jest to, że nie jesteśmy uznawani przez państwo jako wspólnota wyznaniowa.

Czy różni się ta część Turcji jak Mersin, Antakya od reszty jak Ankara czy też Istambuł. Mam wrażenie, że będąc w Mersin jakbym była w Bejrucie czy w Aleppo.

Jeszcze do 1938 roku najbardziej wysunięta na południe część Turcji należała do Syrii i posługiwano się tu językiem arabskim. Po ponad 70 latach od przyłączenia do Turcji prawie nie widać już różnic kulturowych. Czasami bywa to tylko optycznym złudzeniem. Rzeczywiście język arabski, mimo że nie jest językiem wykładanym w szkołach jest wciąż obecny w życiu codziennym tutejszej ludności. Oprócz różnic kulturowych pomiędzy wielkim miastami jak Stambuł czy Ankara istotne znaczenie ma również cieplejszy klimat tego zakątka kraju. Już wiosną tego roku przekonaliśmy się o tym widząc przybyszów z miasta Van, którzy pozbawieni dachu nad głową po trzęsieniu ziemi szukali tu dla siebie nowego lokum. W okresie, kiedy nie stać kogoś nawet na ogrzanie domu w Mersinie ten problem nie będzie zbyt dokuczliwy nawet zimową porą.

W ostatnim czasie na skutek wojny domowej w Syrii mamy tu rzesze uchodźców z tego kraju. Tuż przy samej granicy syryjskiej w obozach dla uchodźców przebywa obecnie ponad 150 tys. ludzi. Są to osoby, które liczą na powrót do Syrii po zakończonym konflikcie. Jednak są i tacy, którzy chyba intuicyjnie wyczuwają, że w nowej rzeczywistości syryjskiej nie łatwo będzie im się odnaleźć. Tę grupę uchodźców tworzą głównie Alewici i chrześcijanie. Ci ostatni, mimo iż nie opowiedzieli się po żadnej ze stron konfliktu szantażowani czy zastraszani a już niejednokrotnie już nawet celem ataków. Dlatego Antiochia Iskenderun czy Mersin są dla nich przysłowiowymi miastami ucieczki. Niektórzy mają tu jeszcze swoich krewnych, ale już na pewno możliwość posługiwania się językiem arabskim jest tu kluczowym argumentem.

A jaka jest sytuacja chrześcijan obecnie w tym rejonie Turcji? Czy można ją porównać do sytuacji we wschodnim rejonie bardziej kurdyjskim.

Południowa część Turcji ze względu na obecność turystów i dostęp do morza jest bardziej otwarta na inne kultury i religie niż inne części kraju. We wschodniej części Anatolii chrześcijanie żyją już w innej rzeczywistości i tam przeważa tendencja do tworzenia małych dość hermetycznych enklaw, gdzie czujemy się bezpieczniej ze względu na ciągły konflikt z separatystycznymi Kurdami. Jako chrześcijanie nie stanowimy żadnego zagrożenia dla jakiejkolwiek grypy etnicznej czy wyznaniowej. Jest nas tak mało, że trudno nas nawet zauważyć. Nasze kościoły są zasadniczo otwarte na tych, którzy chcą się w nich pomodlić czy też z ciekawości zobaczyć co jest w środku lub w jaki sposób się modlimy. Taka otwartość niweluje napięcia wyrastające z niewiedzy czy też prowokacyjnych zachowań różnych grup mający na celu wyeksponowanie siebie na forum opinii publicznej w kraju lub nawet w świecie. Niestety za otwartość i transparentność zdarza się zapłacić bardzo wysoką cenę. Przykładem tego są zabójstwa ks. Andrea Santoro w 2007 roku w Trabzonie i bp. Luigi Padovese w Iskenderun w 2010 roku. Po takich incydentach zawsze wraca na forum pytanie czy warto i za jaką cenę byś tolerancyjnymi, wyrozumiałymi i wybaczającymi chrześcijanami.

Niektórzy nie wytrzymując takiego napięcia psychicznego przestają uczęszczać nawet na nabożeństwa nie mówiąc już o przysyłaniu dzieci na katechizacje. Są i tacy, którzy widząc nadarzającą się okazję wyjeżdżają do innych krajów. Nie jest to coś powszechnego, jednak takie tendencje są, co zresztą pokazuję statystyki naszej parafii, która na tle rozrastającego się miasta systematycznie się kurczy. Na ok. 300 osób, które przychodzą do kościoła drugie tyle pozostaje jedynie wymienione w księgach parafialnych. I choć na terenie kraju jesteśmy jedną z najliczniejszych wspólnot katolickich złożonych z miejscowych chrześcijan to taki stan w najbliższym czasie trudno nam będzie utrzymać.

Czy zawsze tak było? Słyszałam że dawno temu w Turcji w tym rejonie mieszkało bardzo dużo różnych wyznawców począwszy od Alewitów, Druzów, różne ryty chrześcijan a kończąc na Żydach.

Turcja to ogromny kraj i przez swoje położenie geograficzne gościł na swoim terenie różne kultury i narody. Wystarczy otworzyć Dzieje Apostolskie i uważnie prześledzić losy św. Paweł z Tarsu, bardzo światłego Żyda, który po swoim nawróceniu dał podwaliny doktrynalne całemu chrześcijaństwu. Głosząc po synagogach Chrystusa zmartwychwstałego zakładał lub pomagał w zakładaniu wspólnot judeochrześcijańskich czy też chrześcijańskich pochodzenia hellenistycznego. To pokazuje o obecności i Żydów i chrześcijan na tym terenie. Listy św. Pawła adresowane do Galatów, Efezjan, czy Kolosan przedstawia nam już mapę rozmieszczenia pierwszych wspólnot. W pierwszych wiekach wykrystalizowały się na terenie Anatolii dwa ośrodki myśli chrześcijańskiej w Antiochii i w Konstantynopolu. Tu istniały potężne grupy eremickie i monastyczne św. Bazylego. Ojcowie Kościoła a wśród nich Ojcowie Kapadoccy w pierwszych siedmiu soborach powszechnych nadali całemu chrześcijaństwu doktrynalne struktury funkcjonujące do dnia dzisiejszego. To obrazuje siłę chrześcijan, którzy zamieszkiwali tutejszą ziemię, a dziś z upływem czasu można ją nazwać Ziemię Świętą Kościoła. Z tego bogactwa Kościoła wyrosły różne ryty i tradycje chrześcijańskie. Do dnia dzisiejszego w naszej parafii mamy katolików obrządku maronickiego, ormiańskiego, chaldejskiego, syryjskiego, greckiego i łacińskiego. Wcześniej każdy z tych obrządków miał swój własny kościół dzidzie była sprawowana liturgia w swoim własnym rycie.

Wraz z przyjściem islamu pojawili się Alewici i Druzowie. Ich wierzenia można powiedzieć, że są w pewnym sensie drogą pośrednią pomiędzy chrześcijaństwem a islamem. Do dnia dzisiejszego jedynie Alewici z 20 procentowym odsetkiem w populacji mają znaczenie na politycznej arenie kraju.

Czy obecne wsparcie dla miejscowych chrześcijan jest potrzebne? Przecież Turcja to nowoczesny kraj i bliski Europie.

Jak już wspomniałem wcześniej jesteśmy nieliczną wspólnotą z bardzo bogatą tradycją. Ta tradycja to spuścizna, której porzucenie będzie stratą dla wszystkich chrześcijan na świecie, bo tu są nasze chrześcijańskie korzenie. W czasach osmańskich Kościół był ceniony za swoją działalność edukacyjną w Turcji. Dziś nie mamy na taką działalność pozwolenia, a jedynie potężne budynki świecące pustkami. Trudno jest dać w wynajem muzułmaninowi obiekt, który jego pobratymcom kojarzy się kościołem, bo nie będzie miał z niego korzyści. Gdyby nie pomoc z zewnątrz wszystko obróciłoby się w ruinę. Dla dociekliwych powiem, że nie możemy sprzedać tych obiektów lub przeprowadzić gruntowny remont nawet, jeśli nie są to budynki sakralne czy o wartości historycznej, ponieważ nasze prawo do ich własności z czasów osmańskich nie jest tu honorowane.

Oprócz utrzymania struktur nasza parafia stara się wspierać migrantów i uchodźców z sąsiednich państw. Nie jest to pomoc spektakularna, z wielkimi środkami. W ramach tzw. Samopomocy parafialnej organizujemy najpotrzebniejsze rzeczy do ubrania się, umeblowania domu i zaspokojenia głodu. Jeśli wystarczają na to środki pomagamy rodzicom w wyprawkach szkolnych ich dzieci a czasem opłacamy dodatkowe kursy edukacyjne dzieciom z najuboższych rodzin.

Nasza Fundacja postanowiła przyjechać i dać, chociaż takie małe wsparcie dla miejscowych chrześcijan i uchodźców z Syrii gdzie obecnie panuje wojenny chaos a nawet mówi się już o wojnie domowej.

Nasza parafia pomaga zasadniczo około 30 ubogim rodzinom. W chwili obecnej mamy 3 rodziny Syrii, jedną z Palestyny, dwie z Afganistanu i kilka pojedynczych osób z innych krajów zgłaszających się po doraźną pomoc. Dlatego pomoc 10 tys. złotych, jakie Fundacja Anny Walczyk w ostatnim czasie nam przekazała jest bardzo dużą pomocą w naszym charytatywnym zaangażowaniu. Stanowi bowiem ona połowę naszego pakietu pomocowego na okres świąt Bożego Narodzenia.

Proszę przybliżyć sytuację duchową i materialną tych uchodźców, których odwiedzamy wspólnie i staramy się ich wesprzeć.

Chyba nikt z nas Mie chciałby zapakować swojego dobytku do kilku walizek i ruszyć przed siebie w nieznane. Rodziny, które były lepiej usytuowane przyjeżdżają nawet swoimi autami, ale nie wiedzą, czy po wojnie zastaną swój dom w stanie nadającym się do użytku. Wyjeżdżali w pośpiechu zabierając najpotrzebniejsze rzeczy i oszczędności, które mieli pod ręką. Wcześniej byli zastraszani lub wprost atakowani a ich podminowane domy przeradzały się w schrony dla rebeliantów. Siły rządowe nie atakowały chrześcijan, ale jeśli pojawili się tam rebelianci to siłą rzeczy albo rakiety wojskowe albo wycofujący się rebelianci zostawiali po sobie gruzowisko. Takie przykłady wprost pokazują, że chrześcijanom bardzo trudno będzie powrócić do normalnej rzeczywistości w “nowej” Syrii.

Głównym problemem naszych uchodźców jest odnalezienie się w nowej rzeczywistości i zabezpieczenie swojej egzystencji. Państwo daje im możliwość zameldowania się i oczekiwania na azyl polityczny, czy też wizę do jednego z bogatszych państw świata. Nie mają jednak możliwości na podjęcie stałej pracy, nawet osoby wykwalifikowane i znające języki. Ich oszczędności wcześniej czy późnie się kończą i pozostają niejednokrotnie sami bez środków do życia w obcym kraju, bez nadziei na powrót do swojej ojczyzny. Podjęcie podrzędnej pracy dla osoby wykwalifikowane, która miała dobre stanowisko w Syrii jest potężnym ciosem psychicznym. Teraz zaczynają żyć z dnia na dzień, bez pracy i bez nadziei na wyjazd do rodziny w Ameryce, bo wizy na zaproszenia rodzinne już nie są wydawane.

Rodzina palestyńska przybyła do nas z Syrii. Nie mają oni szczęścia do znalezienia spokojnego miejsca na ziemi. Przechodząc przez zieloną granicę stracili większość swojego majątku. Mają pięcioro dzieci w przedziale od 17 do 1 roku życia. W tych dniach udali się do Ankary starając się o azyl polityczny, nadal oczekują. 13 letni syn wczoraj poddany został operacji na nerkę w państwowym szpitalu. Jest to rodzina bez żadnych ubezpieczeń społecznych i środków do życia. Poza drobnymi pieniędzmi, które ojciec zarabia dorywczo jako elektryk, nie mają dosłownie nic.